მთავარი » 2011 სექტემბერი 18 » წმიდა გიორგი ათონელი და კათოლიციზმი
3:45 PM წმიდა გიორგი ათონელი და კათოლიციზმი | |
 წიგნი წარმოადგენს სიტყვისგებას იმ მეცნიერთა მიმართ, რომლებიც ცდილობენ წმიდა გიორგი ათონელი წარმოაჩინონ, როგორც კათოლიციზმის მომხრე და მართლმადიდებელი სარწმუნოების არამტკიცე აღმსარებელი. წარმოდგენილი პუბლიკაცია, წმიდა იოანე ოქროპირის სიტყვით რომ ვთქვათ, მიზნად ისახავს „მართლითა მით სარწმუნოებითა მოზღუდვილთა გულსავსე ყოფას“. ღირსო და ღმერთშემოსილო მამაო ჩვენო გიორგი, ევედრე ღმერთსა ჩვენთვის, ამინ. ავტორი მადლიერებით მიიღებს გულისხმიერი მკითხველის SeniSvnebs * * * წარმოდგენილ პუბლიკაციაში ჩვენ განვაგრძობთ ქართველ საეკლესიო მოღვაწეთა კათოლიციზმისადმი დამოკიდებულების განხილვას1. ამჯერად მიზნად დავისახეთ წარმოვაჩინოთ, თუ როგორ დამოკიდებულებას იჩენდა კათოლიციზმისადმი მართლმადიდებელი საქართველოს მნათობი, - „მოშურნე სარწმუნოებისაჲ მსგავსად დიდისა ელიაჲსა“2, - წმიდა გიორგი ათონელი. სამწუხაროდ, ჩვენს სამეცნიერო საზოგადოებაში საკმაოდ ფეხმოკიდებულია უმართებულო მოსაზრებები მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით. ცალკეული მკვლევრები მიიჩნევენ, რომ გიორგი მთაწმიდელი იჩენს „სიმპათიებს ლათინი ბერებისა და კათოლიკური სარწმუნოებისადმი“3; გამოხატავს „შემწყნარებლობას რომის ეკლესიის აღმსარებლობის მიმართ“4; „აშკარა უპირატესობას ანიჭებს რომაელთა სარწმუნოებას“5 და „ფილიოკვე დოგმატურ ცდომილებად არ მიაჩნია“6. მათივე აზრით, იგი რომის თეოლოგიურ პოზიციას „თანაუგრძნობდა“7 და „ის დოგმატური კამათი, რაც დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ეკლესიებს შორის იყო აღძრული, გიორგი მთაწმიდელს უსაფუძვლოდ მიაჩნდა“8. იგი თურმე „იცავდა კათოლიკურ ეკლესიას,... მას სურდა ქართული ეკლესია უშუალოდ შესულიყო რომაული კათოლიკური ეკლესიის მოღვაწეობის სფეროში“9... ამავე დროს, წმიდა გიორგი ათონელს ადარებენ ისეთ პროტესტანტ რეფორმატორებს, როგორებიც არიან მარტინ ლუთერი, თომას მიუნცერი და სხვანი10; თითქოს მან „საფუძველი ჩაუყარა ქართულ ეკლესიაში რეფორმაციას“11; თითქოს იგი ფრანცისკო ასიზელის მსგავსი რეფორმატორია12 და მან „დიდი საეკლესიო რეფორმა ჩაატარა“13, რომლის შედეგადაც დაირღვა ქართულ ეკლესიაში წოდებრიობის პრინციპი14; თითქოს მისი „ინიციატივით განხორციელდა მნიშვნელოვანი რეფორმა,... რომლის მსგავსი რეფორმა დასავლეთ ევროპაში გაცილებით გვიან, XIII საუკუნეში, განხორციელდა“15 და ასე შემდეგ. წმიდა გიორგი ათონელთან დაკავშირებული ეს უსაფუძვლო მოსაზრებები დამყარებულია შემდეგ ფაქტებზე: I. იგი დადებითად აფასებს ქართველ და რომაელ ბერ- მონაზონთა მეგობრობას და იწონებს ათონის მკვიდრ ბენედიქტელთა მონაზვნურ ღვაწლს (წყარო: გიორგი მთაწმიდელის მიერ აღწერილი წმიდა იოანე და ექვთიმე ათონელების ცხოვრება16); II. იმპერატორ კონსტანტინე დუკას წინაშე წარდგომისას, რომის ოფიციალური ეკლესია არ მოიხსენია ერეტიკულ საკრებულოდ, მიუხედავად იმისა, რომ ამ აზრის გამოთქმა მოუხდა 1054 წლის ცნობილი მოვლენების შემდეგ, კერძოდ, 1065 წელს (წყარო: გიორგი მცირის მიერ აღწერილი წმიდა გიორგი ათონელის ცხოვრება17); III. მის ერთ დოგმატურ თარგმანში მიკვლეულია ფრაზა: „სული წმიდაჲ - მამისაგან და ძისა; არა შექმნით, არცა დაბადებით, არცა შობით, არამედ გამოსლვით“ (წყარო: წმიდა ათანასე დიდის სიმბოლოს გიორგი ათონელისე-ული თარგმანი მასზე დართული ღირსი გიორგის ანდერძითურთ18); IV. ბაგრატ მეფის მოწვევით სამშობლოში ჩამობრძანებულმა ღირსმა მამამ გარკვეული კანონიკური შენიშვნები გამოსთქვა საქართველოს ეკლესიაში არსებული მდგომარეობის შესახებ (წყარო: გიორგი მცირის გიორგი ათონელის ცხოვრება19). ქვემოთ თანმიმდევრობით განვიხილავთ აღნიშნულ საკითხებს და წარმოვა-ჩენთ, რის საფუძველზე არ ვეთანხმებით ჩვენს სამეცნიერო საზოგადოებაში გავრცელებულ ზემოხსენებულ მოსაზრებებს. I. გიორგი ათონელმა, ღირსი იოვანესა და ექვთიმეს ღვაწლის აღწერისას, გამოიჩინა თუ არა „სიმპათიები ლათინი ბერებისა და კათოლიკური სარწმუნოებისადმი“ - მიგვაჩნია, რომ არა. რადგან იგი თავის თხზულებაში ერთხელაც კი არ ახსენებს არც ლათინ ბერებსა და არც კათოლიკურ სარწმუნოებას (შესაბამისად, არც აქებს და არც აძაგებს მათ). ღირსი მამა საუბრობს ქართველებთან ვენევენ-ტოს დუკის ძმის, ლეონ დიდი ბერისა და მის მოწაფეთა მეგობრობის შესახებ. ისინი მხოლოდ წარმომავლობით იყვნენ რომაელნი, ხოლო სარწმუნოებით - ნამდვილი მართლმადიდებლები (როგორც, მაგალითად, წმიდა ანტონ რომაელი და სხვა არაერთი რომაელი მოღვაწე). ამის თაობაზე ჩვენ უკვე გამოვთქვით მოსაზრება20. ამჯერად მოკლედ შევნიშნავთ მხოლოდ, რომ გიორგი ათონელის თხზულებაში მართლაც მჟღავნდება სიმპათიები რომაელი მართლმადიდებლებისადმი. ღირსი მამა აღნიშნავს, რომ ისინი „კეთილად და წესიერად ცხოვნდებიან კანონსა დa განგებასა ზედა წმიდისა ბენეdიqტესსა, რომლისა ცხორება წერილ არს დიალოღონსა შინა“21. ბენედიქტელთა ქება გიორგი ათონელის მხრიდან არ უნდა გავიგოთ, როგორც მაინცდამაინც სარწმუნოებით ლათინი ბერების ქება. რადგან წმიდა ბენედიქტე ნურსიელი იმთავითვე დიდად იყო პატივდებული მართლმადიდებელ აღმოსავლეთში. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ბენედიქტელთა ორდენი დაარსდა VI საუკუნეში22 (მანამ, სანამ ეკლესიური ერთობა დაირღვეოდა რომსა და მართლმადიდებელ აღმოსავლეთს შორის). ათონზე მოღვაწე კეთილმოწესე რომაელი ბერების შესახებ საუბრისას, გიორგი ათონელი ახსენებს წმიდა გრიგოლ დიდის „დიალოღონს“. გასათვალისწინებელია, რომ ხსენებული თხზულების ძველი ქართული თარგმანი შესრულებულია გიორგი ათონელის სახელოვანი წინამორბედის ღირსი მამა ექვთიმეს მიერ23. სწორედ იმ წმიდა ექვთიმე ათონელის მიერ, რომლის დროსაც მოხდა ივირონის ლავრაში რომაელი ბერების შეკედლება24. ექვთიმე ათონელის შემოქმედებიდან თვალნათლივ ჩანს, რომ იგი ნამდვილად არ იყო კათოლიკური სარწმუნოები-სადმი სიმპათიებით გამსჭვალული. მაგალიად მან, „დიალოღონის“ თარგმნი-სას, საერთოდ გვერდი აუარა ისეთ ადგილებს, სადაც ფილიოკვესა და განსაწმედელის შესახებ ლათინური სწავლების ძირები შეიძლება დავინახოთ25. რა თქმა უნდა, ღირსი ექვთიმე ასე მოიქცა კათოლიციზმთან დოგმატური უთანხმოების გამო26. ცნობილია ასევე, რომ წმიდა ექვთიმე უშეღავათო შეუწყნარებლობას იჩენს ლათინური ტრადიციებისადმი შაბათის მარხვის27, სამღვდელოთა სრულიად უქორწინებლობის (ანუ ცელიბატის)28 და წყალდაურთავი ღვინით ევქარისტიის აღსრულების შესახებ29. და, რაც მეტად მნიშვნელოვანია, სწორედ ექვთიმე ათონელის ღვაწლით საქართველოს ეკლესიაში დამკვიდრდა წესი,30 რომლის მიხედვითაც მართლმადიდებლობის ზეიმის დღესასწაულზე (როდესაც ანათემატიზმები იკითხებოდა ერესების წინააღმდეგ) რომაული პაპიზმის, ანუ კათოლიციზმის, დაგმობაც უნდა ხდე-ბოდეს. ძნელად დასაჯერებელია, რომ ამგვარი აშკარად ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწე ივირონის ლავრაში შეიკედლებდა რჯულით ლათინებს, შემდეგ კი მათ მონასტრის აგებაშიც დაეხმარებოდა. როგორც ვხედავთ, არ არსებობს სათანადო საფუძველი იმისთვის, რომ იმხანად ათონზე ქართველ და რომაელ ბერთა მეგობრობა გავიაზროთ, როგორც ქართველთა რჯულშემწყნა-რებლობა კათოლიციზმისადმი. გიორგი ათონელი თავის თხზულებაში საგან-გებოდ აღნიშნავს კიდეც, რომ ათონელ ბენედიქტელთა სათნოებებს საბერძნე-თის ეკლესია აღიარებდა31 (უმთავრესი და უპირველესი სათნოება ხომ ჭეშმარიტი სარწმუნოების აღმსარებლობაში გამოიხატება32). მაშასადამე, საბერძნეთში მათ იცნობდნენ, როგორც ნამდვილ მართლმადიდებელ ქრისტიანებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბერძნები მათაც ისევე გამოაძევებდნენ ათონის მთიდან, როგორც ელეონის მთიდან გამოდევნეს საბაწმიდელმა ბერებმა დასავლელი მომლოცველები. და საერთოდ, ქართველებს არ შეეძლოთ ათონის მთაზე ადგილობრივი ბერძნული იერარქიის დაუკითხავად და მათი ნებართვის გარეშე ვინმესთვის მონასტრის აშენება. ეს ნამდვილი კანონიკური ანომალია იქნებოდა. ამგვარად, ყველაფერი მიანიშნებს იმაზე, რომ ლეონ დიდი ბერისა და მისი მოწაფეების რომაული წარმომავლობა არ უნდა გავიგოთ მათ სარწმუნოებრივ არამართლმადიდებლობად. შესაბამისად, გიორგი ათონელის კეთილგანწყობა მათ მიმართ, სულაც არ ნიშნავს სიმპათიებს ლათინი ბერებისა და კათოლიკური სარწმუნოებისადმი. II. გამოიჩინა თუ არა გიორგი ათონელმა შემწყნარებლობა კათოლიციზმისადმი იმპერატორ კონსტანტინე დუკას წინაშე წარდგომისას - რა თქმა უნდა არა. ბიზანტიის იმპერატორისა და ღირსი მამის შეხვედრა და საუბარი გადმოცემულია მამა გიორგის ცხოვრების ოცდამეხუთე თავში. თავდაპირველად იმპერატორმა მას ჰკითხა „შჯულისათჳს მართლმადიდე-ბელთაჲსა“ (ანუ ბერძენთა და ქართველთა ერთმორწმუნეობის შესახებ): „თუ არს რაჲ განყოფილებაჲ სარწმუნოებისა თქუენისაჲ სრულსა მას და უცთომელ-სა სარწმუნოებასა ბერძენთასა თანა?“33 პასუხად გიორგი ათონელმა „ღმრთივ-ბრწყინვალედ წარმოთქუა სარწმუნოებაჲ მართალი ჩუენ ქართველთა ნათესავისაჲ“ (რითაც დაამოწმა ქართველთა და ბერძენთა ერთმორწმუნეობა) და დასძინა: „ესე არს სარწმუნოებაჲ მართალი ნათესავისა ჩუენისაჲ. და რაჟამს ერთგზის გჳცნობიეს, არღარა მიდრეკილ ვართ მარცხლ, გინა მარჯულ“34. პასუხით კმაყოფილმა იმპერატორმა ღმერთს მადლი შესწირა და შემდეგ იმის განმარტება ითხოვა, თუ რატომ განსხვავდებოდა რომაელთა ევქარისტიის პრაქტიკა საბერძნეთისა და საქართველოს ადგილობრივ ეკლესიებში არსებუ-ლი წესისაგან: „მაუწყე, ვითარ არს ესე, რომელ ჩვენ და თქუენ მფუანითა ვწირავთ და ზედაშესა წყალსა ვურთავთ, ხოლო ჰრომნი ჴმეადითა და ურწყო-ჲთა წირვენ“35. გიორგი ათონელმა შემდეგი სიტყვებით დაასაბუთა მართლ-მადიდებელ აღმოსავლეთში არსებული საევქარისტიო პრაქტიკის კანონიკუ-რობა: „ვინაჲთგან ბერძენთა შორის მრავალი წვალებაჲ შემოვიდა“, ამ ერესების წინააღმდეგ მოწვეულმა წმიდა საეკლესიო კრებებმა გამოწვლილვით გამოარკ-ვიეს და განაწესეს ევქარისტიის აღსრულება მფუვანი მარილიანი პურით „წინააღდგომად წვალებისა უშჯულოჲსა აპოლინარისსა“ და წყალდართული ღვინით „ვითარცა იტყჳს იოვანე ოქროპირი“36. შემდეგ კი განმარტა, თუ რა მოსაზრების გამო არ მისდევდნენ რომაელნი ამ პრაქტიკას: „ჰრომთა, ვინაჲთგან ერთგზის იცნეს ღმერთი, არღარა ოდეს მიდრეკილ არიან და არცა ოდეს წვალებაჲ შემოსრულ არს მათ შორის. და ვითარცა-იგი მაშინ თავმან მოციქულთამან პეტრე შეწირა უსისხლოჲ იგი მსხუერპლი და, უმეტესად-ღა, ვითარცა თჳთ თავადმან უფალმან მისცა მოწაფეთა ღამესა მას სერობისასა, ეგრეთ აღასრულებენ იგინი და არარაჲ არს ამას შინა განყოფილებაჲ, ოდენ სარწმუნოებაჲ მართალი იყოს“. ბოლოს, იმპერატორმა ქალკედონის წმიდა მსოფლიო კრების უარმყოფელი სომხების შესახებაც ჰკითხა („თუ აქუს რაჲ ნაწილი ქრისტეანეთა თანა?“). ხოლო გიორგი ათონელმა მიუგო: „ბროტსა სარწმუნოებასა სახელიცა ნუ ედებინ“37. გიორგი ათონელის ცხოვრების ამ მონაკვეთმა ძველთაგანვე მიიქცია განსაკუთრებული ყურადღება. ცნობილია, რომ ჯერ კიდევ XIII საუკუნეში ითარგმნა იგი ლათინურად38. ამ პასაჟს იმთავითვე უკირკიტებდნენ მკვლევრები და სწორედ აქ ხედავდნენ კათოლიციზმისადმი ღირსი მამის შემწყნარებლურ დამოკიდებულებას, რასაც ჩვენ ვერ დავეთანხმებით. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი გარემოება - მიუხედავად იმისა, რომ გიორგი ათონელის ცხოვრება მეტად სანდო საისტორიო წყაროს წარმოადგენს39, იგი სრულყოფილად მაინც ვერ წარმოაჩენს გიორგი ათონელის დამოკიდებულებას კათოლიციზმისადმი. რომაულ პაპიზმთან დაკავშირებული საკამათო საკითხები ხომ იმდენად ღრმა განხილვას საჭიროებდა (და საჭიროებს), რომ ღირსი მამის ლაკონური პასუხები უბრალოდ ვერ გადმოსცემს მის პოზიციას მთელი სისავსით40. სწორედ ამის გამო მოხდა, რომ მისი სარწმუნოებრივი შეხედულებები მცდარად იქნა გაგებული ცალკეულ მეცნიერთა მიერ. მართალია, კონსტანტინე დუკიწს ღირსი მამისთვის განხეთქილების დოგმატური მიზეზის შესახებ არ უკითხავს (მან მხოლოდ საკამათო ლიტურგიკული პრაქტიკის განმარტება ითხoვა), მაგრამ გიორგი ათონელმა ფილიოკვეს თაობაზეც მიუგო. ეს შეუმჩნეველი დარჩათ პატივცემულ მკვლევრებს. მან ცალსახად აღნიშნა რომაელთა შორის გავრცელებული მრწამსისეული სიახლის უმართებულობის შესახებ. ეს ჩანს მისი სიტყვებიდან: „ოდენ სარწმუნოებაჲ მართალი იყოს“41. რადგან სარწმუნოების სიმბოლოს გამომხატველი ყველაზე გავრცელებული თეოლოგიური ტერმინი იმ ეპოქის საქართველოში სწორედ „სარწმუნოებაჲ“ იყო. მაგალითად, ასეთი შინაარსობრივი დატვირთვით ტერმინ „სარწმუნო-ებას“ ხმარობდა წმიდა ექვთიმე ათონელი42, თვითონ წმიდა გიორგი ათონელი43, წმიდა არსენ იყალთოელი44 და მათ კვალობაზე გიორგი მცირეც თავისი თხზულების შესაბამის ადგილას ტერმინ „სარწმუნოებას“ ხმარობს სარწმუნოების სიმბოლოს (ანუ მრწამსის) მნიშვნელობით45. გიორგი ათონელის ცხოვრების ამგვარი წაკითხვით სავსებით ნათელი ხდება პოზიცია, რომელიც დაიკავა ღირსმა მამამ რომაელებთან მიმართებაში: ევქარისტიის აღსრულე- ბასთან დაკავშირებული საწესჩვეულებო განსხვავებები არ უნდა გააზრებუ-ლიყო, როგორც სარწმუნოებრივი გაუცხოება ან ერესი, ოდენ სარწმუნოების სიმბოლო მართალი (ესე იგიფილიოკვე დაურთველი) ყოფილიყო. აბა სხვა რა უნდა ედოს საფუძვლად მის სიტყვებს არამართალი სარწმუნოების (ანუ მრწამსის) შესახებ, როდესაც ეს სიტყვები წარმოთქმულია რომაელებთან მიმართებაში? სარწმუნოების არამართალ სიმბოლოში უსათუოდ იგულისხმე-ბა ნიკეა-კონსტანტინეპოლის მრწამსში ლათინური ჩანართი - ფილიოკვე. რადგან მრწამსში ყოველგვარი ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა მსოფლიო და ადგილობრივ წმიდა საეკლესიო კრებათა განწესებებით თავიდანვე იყო აკრძალული და განიხილებოდა, როგორც ერეტიკული განმა-ახლებლობა, როგორც ერესის ტოლფასი საქციელი46. რაკი იმპერატორმა დაინახა, რომ გიორგი ათონელი სარწმუნოებრივი ერთობის დარღვევის რეალურ საფრთხეს მრწამსში შეტანილ ცვლილებაში ხედავდა და არა საწესჩვეულებო განსხვავებებში, ამიტომაც ჰკითხა შემდეგ სომხების შესახებ (რომელთაც მრწამსში ცვლილება არ შეუტანიათ, მაგრამ ევქარისტიას ისინიც წყალდაურთავი ღვინით აღასრულებენ): „თუ აქუს რაჲ ნაწილი ქრისტეანეთა თანა?“ ხოლო ღირსმა მამამ მიუგო, რომ მათ „ბოროტსა სარწმუნოებასა სახელიცა ნუ დებინ“47. ამგვარად, მისი პასუხიდან გამომდინარეობს, რომ მხოლოდ რომაელებთან მიმართებაში მიიჩნევდა იგი უცვალებელ მრწამსს ეკლესიური ერთობის საფუძვლად, ხოლო სომხების შემთხვევაში - არა, რადგან ისინი ეკლესიიდან მრწამსის ხელყოფის გამო კი არ განვარდნენ, არამედ სულ სხვა მიზეზთა გამო. ასეთია წმიდა გიორგი ათონელის დამოკიდებულება განხეთქილების დოგმატური მხარისადმი, რაც, სამწუ-ხაროდ, პატივცემულმა მკვლევრებმა ვერ დაინახეს, რადგან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მათ მხედველობიდან გამორჩათ თეოლოგიური ტერმინი „სარწმუნოებაჲ და მისი ზუსტი სინონიმური მნიშვნელობა - „სიმბოლო სარწმუნოებისა“, ანუ „მრწამსი“. სამაგიეროდ, მათ მხედველობიდან არ გამოპარვიათ ის ფაქტი, რომ ევქარისტიის პრაქტიკის შესახებ ლათინთა მოსაზრებები ღირსმა მამამ ისე გადმოსცა, არ შესდგომია მათი მართებულო-ბისა თუ სიმცდარის განხილვას. ეს კი ისე აღიქვეს, თითქოს გიორგი ათონელმა ამით ერთგვარი მხარდაჭერა გამოხატა კათოლიციზმისადმი. რატომღაც პატივცემულმა მკვლევრებმა არ გაითვალისწინეს, რომ მსგავს პოზიციას თვით ბერძენი ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწეებიც იკავებდნენ. რის გამოც, განცხადება იმის თაობაზე, თითქოს წმიდა გიორგი ათონელი საბერძნეთის ეკლესიას არ ეთანხმებოდა, უბრალოდ არასწორია. გიორგი ათონელის მიერ გამოთქმული აზრი („ოდენ სარწმუნოებაჲ მართალი იყოს“ და ევქარისტიის პრაქტიკაში, ანუ საწესჩვეულებო საკითხებში, არსებულ განსხვავებებში „არარაჲ არს... განყოფილებაჲ)“ იმხანად სულაც არ იყო უცხო საბერძნეთის ეკლესიისთვის. საილუსტრაციოდ შეგვიძლია მოვიხმოთ გიორგი ათონელის ახლო მეგობრის პეტრე III ანტიოქიელი პატრიარქის სიტყვები: „თუკი ლათინები ამოიღებენ მრწამსიდან დამატებას, მე აღარ მოვთხოვდი მათ არაფერს, მივიჩნევდი რა უმნიშვნელოდ ყოველივე დანარჩენს“48. ეს სიტყვები იმდენად ახლოს დგას ღირსი მამის მიერ ბიზანტიის იმპერატორისთვის გაცემულ პასუხთან, რომ ერთი პიროვნების მიერ წარმოთქმულად შეიძლებოდა მიეჩნია კაცს, დანამდვილებით რომ არ იყოს ცნობილი მათი ავტორების ვინაობა. ამგვარად, შეუძლებელია, არ დავინახოთ გიორგი ათონელისა და პეტრე პატრიარქის თანამოაზრეობა, რომელიც ცნობილი ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწე გახლდათ და დიპტიქშიც არ იხსენიებდა რომის პაპს, ანუ ევქარისტული და ლოცვითი კავშირი არ ჰქონდა ლათინებთან49. ხოლო გიორგი ათონელსა და პეტრე პატრიარქს ერთმანეთთან ახლო მეგობრობა აკავშირებდათ50. უეჭველია, ამ მეგობრობის საფუძველი მათი სარწმუნოებრივი თანამოაზრეობა იყო. ჩვენი ვარაუდით, ღირსი გიორგი ათონელისა და პეტრე პატრიარქის ზემოხსენებული მოსაზრება უნდა ემყარებოდეს ბასილი დიდის 109(113)-ე ეპისტოლეს. აღნიშნულ წერილში წმიდა ბასილი დიდი ურჩევს ტარსელ სამღვდელოებას, იმ შემთხვევაში, თუკი ქრისტიანები, რომლებსაც სულიწმიდის შესახებ შეცდომილი სწავლება ეპყრათ, აღიარებდნენ ნიკეის სარწმუნოებას (ანუ მრწამსს), შეეწყნარებინათ ისინი ეკლესიურ ერთობაში იმ იმედით, რომ ეკლესიის წიაღში მყოფნი დროთა განმავლობაში უკეთ შეიმეცნებდნენ ჭეშმარიტებას და გამოსწორდებოდნენ. გიორგი ათონელის მსგავსი პოზიცია ჰქონდა მiქელ პსელოსსაც51 და თვით ერთ-ერთ ყველაზე თვალსაჩინო ანტილათინ საეკლესიო მოღვაწეს წმიდა ფოტი პატრიარქსაც კი. მაგალითად, ცნობილია, რომ მან რომთან ეკლესიური ერთობა აღადგინა, როცა უმთავრესში, ფილი-ოკვესთან დაკავშირებით, - მიაღწია მათგან დათმობას, ხოლო საწესჩვეულებო საკითხებზე შეთანხმების მიღწევა სამომავლო საქმედ გადადო52. ამგვარად, ვფიქრობთ, დღესავით ნათელია, რომ აზრი, რომელიც გამოსთქვა გიორგი ათონელმა კონსტანტინე დუკას წინაშე წარდგომისას, სრულად შეესაბამება ზემოხსენებული ცნობილი ბერძენი ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწეების შეხედულებებს. ისინი იმედოვნებდნენ, რომ საწესჩვეულებო სადავო საკით-ხების მოგვარებას ეკლესია დროთა განმავლობაში მიაღწევდა, თუკი მრწამსის ხელყოფა არ მოხდებოდა და სარწმუნოებრივი ერთობა არ დაირღვეოდა53. ამიტომ იყენებდნენ ისინი ერთგვარი დათმობის ტაქტიკას და საწესჩვეულებო საკითხებზე აღარ ედავებოდნენ ხოლმე პაპისტებს. ამგვარად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის გამოცხადება კათოლიციზმის მხარდამჭერად იმის გამო, რომ წმიდა გიორგი ათონელმა ერთგვარი იკონომიური გამონათქ-ვამი იხმარა რომის ოფიციალური ეკლესიის მიმართ და თავი შეიკავა ევქარისტიის პრაქტიკასთან დაკავშირებით დასავლეთში გავრცელებული შეხედულებების დაგმობისაგან, უბრალო გაუგებრობის შედეგია და მეტი არაფერი54. რამდენიმე წლის წინ სავსებით სამართლიანად დაისვა საკითხი, დაძებნილიყო წყაროები, რომელთა მიხედვითაც გიორგი ათონელმა გადმოსცა სწავლება რომაელთა ევქარისტიის პრაქტიკის შესახებ55. ვფიქრობთ, წამოჭრილ საკითხზე გარკვეულწილად მაინც ვპოვებთ პასუხს ანტილათინურ პოლემიკურ თხზულებაში „თუ ოდეს ჰrომნი და ეკლესიაჲ მათი [და] რაჲსათვის საღმრთოთა აღმოსავალისა ეკლესიათაგან განიჭრნენ“. აღნიშნული ძეგლი ცნობილია ევსტრატი ნიკიელი მიტროპოლიტის ტრაქტატის სახელით, მაგრამ სინამდვილეში იგი სხვადასხვა ავტორების თხზულებათა კომპილაციას წარმოადგენს. კერძოდ, მასში თავმოყრილია ფოტი დიდის, ზემოხსენებული პეტრე პატრიარქისა და თეოფილაქტე ბულგარელის თხზულებებიდან გამოკრებილი ადგილები56. ხსენებულ ტრაქტატში უცომოთა შესახებაც არის საუბარი57. კერძოდ, მასში დაშვებულია, რომ ახლად გაქრისტიანებულ რომა-ელებს, შესაძლოა, მართლაც მოციქულთაგან მიეღოთ ევქარისტიის ხმიადით აღსრულების მაგალითი, „ვინაითგან დიდი იყო მაშინ ჰრომს შესაკრებელი და სიმრავლე ებრაელთაჲ“. ამიტომ, მათი მოქცევის გაადვილების მიზნით („უძლურებისა მათისა თანა შთამოსვლისათჳს“), რომც დაეშვათ მოციქულებს ევქარისტიის აღსრულება ებრაული პასექის მსგავსი უფუარი ხმიადით, „არაჲვე საკჳრველ არს“-ო. და იქვე აღნიშნულია, რომ მიუხედავად ამისა, მაინც უმართებულოა პაპისტური ევქარისტიის პრაქტიკა. „ვითარმედ მრავალი მოციქულთა მიერ შემოღებული შეიცვალა მათ მიერვე განძლიერებასა შინა სარწმუნოებისასა და რამეთუ პეტრე წარმართთაგან მოქცეულთა მორწმუნეთა წინადასცუეთდა და ეგრეთ ნათელსცემდა და პავლე ტიმოთეს წინადასცვითა და კათაკუმეველნი ოცდა ათი წლიდანი ნათელს იღებდეს და შაბათი იცვე-ბოდა და მღუდელთმთავარნი ცოლთა ისხმიდეს და შჯულიერთა58 რათმე წესთა პატივსცემდეს მაშინდელნი მორწმუნენი. გარნა არღა რაჲ ესევითარი მოქალაქობს აწ წმიდასა ეკლესიასა, უსრულესისა მიმართ წარმატებითა“59. აქ ციტირებული უცნობი ავტორისაგან განსხვავებით, გიორგი ათონელი ისე გადმოსცემს უცომოთა შესახებ რომაელთა სწავლებას, არ იწყებს მისი კანონიკურობის განხილვას. ხოლო მისი პასუხის ლაკონურობამ ცალკეულ მკვლევრებზე ისეთი შთაბეჭდილება დატოვა, თითქოს იგი მხარს უჭერს ხმიადის გამოყენების პრაქტიკას. სინამდვილეში კი, როგორც ციტირებული ანტილათინური ტრაქტატიდან გამოჩნდა, იმის დაშვებით, რომ ამგვარ პრაქტიკას სამოციქულო წარმომავლობა შეიძლება გააჩნდეს60, თავისთავად სულაც არ ხდება მისი შეწყნარება. ამ მხრივაც საინტერესოა პეტრე პატრიარქის პოზიცია. იგი პაპისტების ევქარისტიის პრაქტიკას, მართალია, წმიდა საეკლესიო გარდამოცემასთან შეუსაბამო, მაგრამ მოსათმენ ცდომილებად მიიჩნევდა61. როგორც ვხედავთ, ამჯერადაც (ხმიადების საკითხშიც) დადასტურდა გიორგი ათონელის თანამოაზრეობა ანტილათინ საეკლესიო მოღვაწე პეტრე ანტიოქიელთან. და მთელი დამაჯერებლობით წარმოჩინდა, რომ მხოლოდ ერთი შეხედვით ჩანდა, თითქოს ამ საკითხში იგი რომაელი პაპისტების მომხრე იყო. სინამდვილეში კი არათუ გიორგი ათონელისა და ბერძენი მამების, არამედ მისი და რომაელი პაპისტების პოზიცია განსხვავდება ერთმანეთისგან, როგორც ცა და დედამიწა. საქმე ის არის, რომ პაპისტური სწავლება ევქარისტიის შესახებ მხოლოდ იმით არ ამოიწურება, რომ ხმიადები მოციქულთაგან მომდინარეობს. ცალკე საკით-ხია, თუ როგორ აფასებდნენ ისინი საფუვრიანი პურის გამოყენებას. მაგალი-თად, მართლმადიდებელი აღმოსავლეთის ევქარისტიის პრაქტიკას ლათინები უკიდურესად უარყოფითად აფასებდნენ. საილუსტრაცუიოდ დავიმოწმოთ სიტყვები იმ წერილიდან, რომელიც კარდინალმა ჰუმბერტმა ჩამოიტანა კონსტანტინეპოლში 1054 წელს. მაშინ, როცა წმიდა გიორგი ათონელი ასაბუ-თებს და იცავს ამ პრაქტიკის კანონიკურობას62, პაპისტები გადაჭრით ეწინა-აღმდეგებიან და შეურაცხყოფენ კიდეც მას, როგორც „ხრწნადის“, „შერყვნილი ბუნებისა“ და „წახდენის“ შემცველს63. თუკი იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ საბერძნეთისა და საქართველოს ადგილობრივ ეკლესიებს ნამდვილად საერთო ჰქონდათ ევქარისტიის აღსრულების პრაქტიკა64, მაშინ ცხადი გახდება, რომ ლათინი პაპისტების ამგვარი შეურაცხმყოფელი კრიტიკა საქართველოს ეკლესიის წინააღმდეგაც არის მიმართული. ამას კი გულგრილად ნამდვილად ვერ შეხვდებოდა გიორგი ათონელი, რომელიც ყველგან თავგამოდებით იცავდა საქართველოს ეკლესიის ავტორიტეტს. ვფიქრობთ, ოპონენტები დაგვეთანხმებიან, რომ იგი ნამდვილად არ მიიჩნევდა „შერყვნილი ბუნებისა“ და „წახდენის“ შემცველად არც საბერძნეთის და არც საქართველოს ეკლესიის ბარძიმს, რომლითაც თითონაც აღასრულებდა ევქარისტიის საიდუმლოს და თითონვე იღებდა ზიარებას. პაპისტების პოზიციითვე, „თუკი დედამიწის ზურგზე რომელიმე ხალხი სიამაყის გამო არ ეთანხმება მას (რომის პაპს - გ.მ.), მაშინ ეს ხალხი ეკლესიად არც უნდა იწოდებოდეს, იგი სრული არარაობაა, ან უკეთ რომ ვთქვათ, ერეტიკოსთა საკრებულო, სქიზმატიკოსთა ბრბო, სატანების სინაგოგაა“65... მაშასადამე, პაპისტების თქმით, რაკი მართლმადიდებელი ქრისტიანები არ ეთანხმებოდნენ რომის პაპს ევქარისტიის აღსრულების პრაქტიკაში (დანარჩენ საკითხებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ), ამის გამო, მართლმადიდებელი ეკლესია, რომლის განუყოფელ ნაწილსაც საქართველო წარმოადგენს, ყოფილა „ერეტიკოსთა საკრებულო, სქიზმატიკოსთა ბრბო და სატანების სინაგოგა“. ასეთი იყო კათოლიციზმის დამოკიდებულება მართლმადიდებელი აღმოსავლეთისადმი დიდი სქიზმის ეპოქაში. აქედან გამომდინარე, განა შეიძლება იმის თქმა, რომ წმიდა გიორგი ათონელი ემიჯნებოდა საბერძნეთის ეკლესიას და კათოლიციზმის მხარეს იდგა? ნუთუ იგი საბერძნეთისა და მისი მშობლიური საქართველოს ეკლესიას „სატანების სინაგოგად“ მიიჩნევდა? მაშ რა რჯიდა მას, რომ ამ „ერეტიკოსთა საკრებულოს“ სამსახურში მდგარიყო, თანაც ისე ერთგულად, რომ „სრული ბერძენის“ სახელიც კი დაიმკვიდრა66. ან მისი გარდაცვალებიდან მოკლე დროში67 როგორღა ჩაიწერებოდა პეტრიწონის ტიპიკონში, რომ ქართველები „ნებითა ღმრთისაჲთა, ჭეშმარიტისა მართლმადიდებლობისა მათისა (ბერძენთა - გ.მ.) მიმდგომნი ვართ და აღმსარებელნი და მოწაფენი მათნი“68, თუკი საქართველოს ეკლესიის მნათობი წმიდა გიორგი ათონელი (მთელი ქართველი ერი მისი სულიერი შვილი რომ იყო69) საბერძნეთის ეკლესიას ემიჯნებოდა და კათოლიციზმს უჭერდა მხარს? მაშინ ქართველებზე კი არ იტყოდნენ, რომ ბერძნების მართალი სარწმუნოების მოწაფენი არიანო, არამედ ჩვენს წინაპრებს დაუმკვიდრდებოდათ სახელი რომის პაპის მოწაფეებისა და მიმდევრებისა. სიმართლე ის არის, რომ ქართველები ნამდვილად იყვნენ ბერძენთა მართალი სარწმუნოების სრული თანაზიარნი. და ისიც ფაქტია, რომ ამ სულიერ თანაზიარებას უფრო მეტი სიმტკიცე და უფრო მეტი სისრულე შესძინა სწორედ წმიდა გიორგი ათონელმა, თავად „სრულმა ბერძენმა“ სარწმუნოებით. ამას ცხადყოფს მთელი მისი ცხოვრება და შემოქმედება. აქედან გამომდინარე, ცხადია, იგი სწორედ კათოლიციზმს ემიჯნებოდა. ამას-თან ერთად არ უარყოფდა იმას, რომ ისტორიულ წარსულში საბერძნეთში არაერთხელ ჰქონდა ადგილი ერესების მოძალებას, მაგრამ, პაპისტებისაგანგანსხვავებით, აწმყოში ნამდვილად არ მიიჩნევდა საბერძნეთის ეკლესიას „ერეტიკოსთა საკრებულოდ“ და „სქიზმატიკოსთა ბრბოდ“. და ბოლოს, გიორგი მცირის თხზულების მოცემულ მონაკვეთზე მსჯელობა გვსურს დავასრულოთ პასუხითკითხვაზე - რით შეიძლება აიხსნას ის ფაქტი, 1054 წლის ცნობილი მოვლენების შემდეგაც გიორგი ათონელი აღიარებს რომის ოფიციალური ეკლესიის მადლმოსილებას და არ მოიხსენიებს მას ერეტიკულ საკრებულოდ?70 ვფიქრობთ, ამ ყველაფერს ძალზედ მარტივი ახსნა აქვს. საქმე იმაშია, რომ მხოლოდ XVI საუკუნიდან მიიჩნევა 1054 წელი ეკლესიათა განყოფის თარიღად71. მანამდე კი (და თვით გიორგი ათონელის მოღვაწეობის დროსაც) კარდინალ ჰუმბერტისა და მისი თანმხლები ლეგატების საქციელი მართლმადიდებელ აღმოსავლეთში განიხილებოდა, როგორც თვითმარქვია ელჩების ავანტიურა და მეტი არაფერი72. რაც შეეხება რომის ეკლესიის ცნობიერების გამომხატველ ლეგიტიმურ საკრებო განჩინებას, რითაც მოხდა მართლმადიდებელთა შეჩვენება ფილიოკვეს უარყოფის გამო, ამას გიორგი ათონელის გარდაცვალებიდან გარკვეული დროის შემდეგ ჰქონდა ადგილი. მხედველობაში გვაქვს ქ. ბარში 1098 წელს შემდგარი კრება73. და საერთოდ, მართლმადიდებელთა აზრით, რომის საბოლოო განვარდნა ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის საზღვრებიდან ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს მოხდა. ხოლო 1054 წლის ანათემები შეუქცევადი განყოფის მხოლოდ ფორმალური მიზეზი იყო74. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იმ ეპოქაში ჩვეულებრივი მოვლენა იყო მისწრაფება შეთანხმებისაკენ75. გიორგი ათონელმაც ამიტომ გამოავლინა დამთმობი დამოკიდებულება რომაელების მიმართ, რომ მაშინ „ჟამიცა მარჯუე იყო და დაწყნარებული“76. ესე იგი ჩანდა საშუალება იმისა, რომ უმთავრესი სადავო საითხები მოგვარდებოდა და მშვიდობა აღდგებოდა ეკლესიაში. იყო იმედი იმისა, რომ როგორც უწინ მოხერხდა ფოტი პატრიარქის დროს წარმოქმნილი დაპირისპირების დაძლევა და როგორც საბერძნეთში ხდებოდა ხოლმე მოძალებული ერესებისგან გათავისუფლება, ასევე მოახერ-ხებდა რომიც პაპისმიზგან თავის დაღწევას. სწორედ ამ მიზნით, გიორგი ათონელი წმიდა ფოტი დიდის მიბაძვით, მისი პირადი მეგობრის პეტრე პატრიარქის მსგავსად, ირჩევს ტაქტიკური დათმობის პოზიციას. ეს გამოიხა-ტება შემდეგში: 1) თავს იკავებს რომაელთა საწესჩვეულებო საკითხების განხილვისაგან; 2) განადიდებს რომის ეკლესიის ღირსეულ წარსულს, რითაც მოუწოდებს დასავლელ ქრისტიანებს უერთგულონ ეკლესიური ერთობის იმ საფუძველს, რომელიც თავიდან არსებობდა, უარი თქვან განმაახლებლობაზე და 3) დასკვნის სახით - „ოდენ სარწმუნოებაჲ მართალი იყოს“, ანუ შეუვალო-ბას იჩენს სარწმუნოების დოგმატურ საკითხებში. ეს ყველაფერი, რა თქმა უნდა, სულაც არ ნიშნავს კათოლიციზმის შეწყნარებას. III. გამოიჩინა თუ არა გიორგი ათონელმა ფილიოკვესადმი შემწყნარებლობა წმიდა ათანასე დიდის სიმბოლოს თარგმნისას - რა თქმა უნდა, არა. წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის აღსარების XX მუხლი გიორგი ათონელისეულ თარგმანში ასე იკითხება: „სულიწმიდაჲ - მამისაგან და ძისა; არა შექმნით, არცა დაბადებით, არცა შობით, არამედ გამოსლვით“77. ხოლო თხზულებაზე დართულ ანდერთად იგი ბრძანებს: „ესე მართლისა სარწმუნოებისა აღსარებაჲ ჰრომთა წიგნისაგან გადმოვწერე. ვინ აღმოიკითხო, ლოცვა ყავთ გლახაკისა გიორგისათჳს, რომელმან ესე ვთარგმნე“78. წმიდა ათანასეს თხზულებაში არსებული ამ ფრაზისა და მასზე დართული ღირსი მამის ანდერძის გამო, რამდენიმე წლის წინ ჩვენს სამეცნიერო საზოგადოებაში გაკეთდა ძალზედ თამამი და ნაჩქარევი განცხადებები იმის თაობაზე, რომ ფილიოკვეს გამო ატეხილი კამათი წმიდა გიორგი ათონელს „უსაფუძვლოდ მიაჩნდა“79, რომ „საბუთი, რომელიც მოწმობს გიორგი მთაწმიდელის შემწყნარებლობას რომის ეკლესიის აღმსარებლობის მიმართ, - ესაა ათანასე ალექსანდრიელის სიმბოლო (მასში დაცული დასავლური პნევმატოლოგიური ფორმულით)“80; რომ გიორგი ათონელი საერთოდ არ მიიჩნევდა ფილიოკვეს დოგმატურ ცდომილებად81. და, პირდაპირ გამოაცხადეს იგი კათოლიკედ82 (აღარ დასჯერდნენ იმას, რომ დღემდე მას უბრალოდ კათოლიციზმისადმი „სიმპათიებით გამსჭვალულ“ მართლმადიდებელ ქრისტიანად წარმოაჩენ-დნენ)83. ამგვარ ნაჩქარევ დასკვნებს არ გააკეთებდნენ პატივცემული მკვლევრები, თუკი მხედველობიდან არ გამორჩებოდათ, თუ როგორ დაიცვა გიორგი ათონელმა, ბიზანტიის იმპერატორის წინაშე წარდგომისას, მრწამსის უცვალებლობის წესი. მათ არც იმით შეუწუხებიათ თავი, რომ გიორგი ათონელის სხვა დოგმატურ თარგმანებთან ერთობლიობაში განეხილათ წმიდა ათანასეს სიმბოლო. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სწორედ გიორგი ათონელის მიერ არის ქართულად გადმოღებული უდიდესი ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწის, წმიდა ფოტი დიდის სიმბოლოც84 (რასაც ნამდვილად არ გააკეთებდა კათოლიციზმის სათნომყოფელი კაცი და ლათინების მიერ მრავალგზის ანათემირებული85 მართლმადიდებელი პატრიარქის სარწმუნოების აღსარებას არ თარგმნიდა). ამავე დროს, სწორედ წმიდა გიორგი ათონელმა მოგვცა ნიკეა-კონსტანტინეპოლის მრწამსის საბოლოოდ ჩამოყალიბებული ქართული რედაქცია86, რომელიც დღესაც არის აღსარებული საქართველოს ეკლესიაში და იგი ნამდვილად არის ფილიოკვედაურთველი. ხოლო თავის ერთ-ერთ ანდერ-ძში მას დიდებულად აქვს აღნიშნული, რომ ყოვლადწმიდა სამება „გურწმენა და აღვიარებთ და გუჱუწყა ჭეშმარიტებაჲ მისი მართლმადიდებლობით ხარებისაებრ“87. როგორც ცნობილია, „მართლმადიდებლობით ხარებისაებრ“ სამების რწმენა აღნიშნავს რწმენას იმისა, რომ სულიწმიდა გამოვალს მამისაგან88. ეს ყველაფერი რომ გაეთვალისწინებინათ პატივცემულ მკვლევ-რებს, დარწმუნებული ვართ, მათივე მეცნიერული კეთილსინდისიერება არ მისცემდა მათ იმის საშუალებას, რომ წმიდა გიორგი ათონელი კათოლიკედ გამოეცხადებინათ. ამავე დროს, ნებსით თუ უნებლიედ, მათ კიდევ ერთი შეცდომა დაუშვეს - საერთოდ მცდარად გაიგეს იმ ანდერძის შინაარსი, რომელსაც გიორგი ათონელი დაურთავს წმიდა ათანასეს სიმბოლოს. ღირსი მამის ანდერძი, რომლის ტექსტი სრულად გვაქვს ზევით მოყვანილი, მიზნად ისახავს ორ რამეს - პირველი: მკითხველს დაუსახელოს წყარო, საიდანაც მოხდა წმიდა ათანასეს „მართლისა სარწმუნოების აღსარების“ ქართულად თარგმნა (როგორც ჩანს, ესაა ბერძნულენოვანი „ჰრომთა წიგნი“) და მეორე: წყაროს დასახელების კვალობაზე მიუთითოს, რომ პასუხის-მგებლობა მისი ტექსტის სისწორის შესახებ სწორედ ამ„ჰრომთა წიგნის“ შემდგენელს (თუ შემდგენლებს) ეკისრება. თავის უაღრესად მოკლე ანდერძში ღირსი გიორგი ათონელი ნამდვილად არ ისახავს მიზნად, რაიმე სახის შეფასება მისცეს მის მიერ ნათარგმნ ძეგლში არსებულ ბუნდოვან გამონათქვამს. და, შეიძლება ითქვას, იგი შეგნებულად იკავებს კიდეც თავს ყოველგვარი აზრის გამოთქმისგან. ასეთ ვითარებაში პატივცემულმა მკვლევრებმა როგორღაც მოახერხეს და ღირსი მამის ანდერძი ისე წაიკითხეს, თითქოს გიორგი ათონელი აზრსაც გამოთქვამდეს და პირდაპირ იწონებდეს კიდეც დასავლურ პნევმატოლოგიურ ფორმულას. კერძოდ, მათ ჩათვალეს, რომ გიორგი ათონელის ანდერძში შემკლებული სახით დამოწმებული წმიდა ათანასეს თხზულების სათაური („მართლისა სარწმუნოებისა აღსარებაჲ“89) თურმე ყოფილა ღირსი მამის მხრიდან მაინცდამაინც დასავლური პნევმა-ტოლოგიური ფორმულის მხარდასაჭერად გაკეთებული განცხადება. სინამ-დვილეში, საქმე სულ სხვაგვარად არის. მაშინ, როცა გიორგი ათონელმა „ფრიადითა გამოწულილვითა და გამოძიებითა“90 ქართული საეკლესიო წიგნები „ბერძულსა შეაწამნა და ყოვლისა ნაკლულევანებისაგან განასრულნა და სიტყუადუხჭირობისა და ვერაგობისაგან განაშუენა“91, ასეთ დროს, მას წმიდა ათანასეს სიმბოლოს ტექსტი ბერძნულ დედანთან „შეუწამებელი“ დარჩა. ამის შესახებ აქვს კიდეც აღნიშნული თავის ანდერძში, რომ იგი „ჰრომთა წიგნიდან“ გადმოიღო. წმიდა ათანასეს აღსარების ბერძნულთან „შეუწამებლად“ გადმოღების ფაქტი გვაფიქრებინებს, რომ ჩვენ ხელთა გვაქვს ამ დოგმატური ძეგლის ქართული თარგმანის პირველადი რედაქცია. რომ იგი ნამდვილად წარმოადგენს „შავად შესრულებულ“ პირველად თარგმანს, რომლის შემდგომი რედაქტირება (ბერძნულ ნუსხებთან შეწამება - კრიტიკუ-ლი ტექსტის დადგენა) თვითონ გიორგი ათონელმა, როგორც ჩანს, ვეღარ მოახერხა. შესაძლოა, იმის გამო, რომ მას ამ თხზულების შესაწამებელ-შესადარებელ ბერძნულ დედნებზე უბრალოდ ვერც კი მიუწვდებოდა ხელი (XIII საუკუნეზე უადრესი ბერძნული ნუსხები მოცემული ძეგლისა ხომ უბრალოდ არ მოიპოვება92). საერთოდ, საეკლეისო-მთარგმნელობითი მოღვაწეობის ხასიათი გვაფიქრებინებს, რომ ეს მართლაც ასეა. ისევე, როგორც თვითონ გიორგი ათონელს (და არა მხოლოდ მას) უხდებოდა მისი წინამორბედი ქართველი წიგნიერი მოღვაწეების მიერ უწინ ქართულად გადმოღებული ტექსტების ბერძნულთან შეწამება-რედაქტირება, სწორედ ასევე მოხდა გიორგი ათონელის მოცემულ თარგმანთან დაკავშირებით. წმიდა ათანასეს „მართლისა სარწმუნოებისა აღსარებაჲ“ საქართველოს ეკლესიაში დამკვიდრდა სათანადო შესწორებით. იგი დასაწყისში აქვს დართული ქარ-თულ დავითნს. გიორგი ათონელის, როგორც მართლმადიდებელი საეკლესიო მოღვაწის, სახელს არანაირად არ შეიძლება მიადგეს ჩრდილი იმ ფაქტის გამო, რომ მან უცვლელი სახით გადმოიღო „ჰრომთა წიგნიდან“ წმიდა ათანასეს სიმბოლოს პრობლემური ადგილი93. პირიქით, ამით მან კარგი საქმე გააკეთა, რადგან მისი მომდევნო თაობების მთარგმნელ-რედაქტორებს საშუალება მისცა დანამდვილებით სცოდნოდათ, წმიდა ათანასეს „მართლისა სარწმუნო-ებისა აღსარების“ რომელ რედაქციაზე მიუწვდებოდა მას ხელი, ანუ რომელი ტექსტი იყო წარმოდგენილი მის მიერ მითითებულ „ჰრომთა წიგნში“. და ბოლოს, იმის შესახებ, რომ წმიდა ათანასეს სიმბოლოში არსებული ორაზრო-ვანი გამონათქვამი მართლმადიდებელ აღმოსავლეთში სულაც არ მიაჩნდათ დასავლურ პნევმატოლოგიურ ფორმულად, ნათლად ჩანს გრიგოლ კვიპრელის თხზულებებიდან. როგორც ცნობილია, პატრიარქი გრიგოლი ათანასე დიდისა და სხვა მამების მსგავს გამონათქვამებს განმარტავს მართლმადიდებელი ეკლესიის პოზიციიდან94. ასე რომ, სანამ იმას იტყოდნენ, ათანასეს სიმბოლოს თარგმნით გიორგი ათონელმა კათოლიკურ დოგმატს დაუჭირაო მხარი, ჯერ ის უნდა გამოერკვიათ, არის კი საერთოდ კათოლიკური დოგმატი წმიდა ათანასეს სიმბოლოში? - გრიგოლ კვიპრელის თხზულებები ნათლად წარმო-აჩენენ, რომ არა. IV. არის თუ არა გიორგი ათონელი ქართული რეფორმაციის სათავის დამდები მოგვაჩნია, რომ ეს იმდენად უსაფუძვლო ბრალდებაა, მასზე სიტყვის გაგრძელება იქნებ არც კი ღირდეს. ამ გაუგებრობის მიზეზი მდგომარეობს რეფორმისა და რეფორმატორობის სხდასახვაგვარად გააზრებაში საერო და საეკლესიო ისტორიოგრაფიის მიერ. საეკლესიო ისტორიოგრაფია რეფორმა-ციას უწოდებს სარწმუნოებაში მანამდე არარსებული და ეკლესიისათვის უცხო სიახლის შემოღებას, ანუ ერეტიკულ განმაახლებლობას, რაც ნამდვილად არ უკავშირდება გიორგი ათონელის სახელს. მაშინ, როცა საერო ისტორიოგრაფია თითქმის ყველაფერს, მათ შორის მთარგმნელობით მოღვაწეობასაც კი, რეფორ-მაციას უწოდებს. სინამდვილეში ექვთიმე და გიორგი ათონელებს მხოლოდ პირობითად შეიძლება ვუწოდოთ რეფორმატორები მათი მთარგმნელობითი მოღვაწეობის გამო. რადგან მათი ღვაწლით საქართველოს ეკლესიაში ძველი იერუსალიმური ლიტურღიის მაგიერ გაბატონდა ბიზანტიური ღმრთისმსა-ხურების წესები95 და ქართული მწერლობა გამდიდრდა ახალი მადლმოსილი საღმრთისმსახურო თარგმანებით96. ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა ნამდვილი რეფორმა (მისი საეკლესიო გაგებით), თუკი მას შედეგად მოჰყვე-ბოდა მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის უცხო რაიმე სიახლის შემოღება და სარწმუნოების თუნდაც იოტისოდენით შეცვლა. ამგვარი უწყინარი და ეკლესიის აღმაშენებელი „რეფორმატრობის“ აღრევა და გაიგივება იმ ნამდვილ რეფორმაციასთან, რომელიც ჯერ პაპიზმის, ხოლო შემდეგ პროტესტანტიზმის სახით გამოვლინდა დასავლეთში და რომელსაც შედეგად მოჰყვა ეკლესიის დოგმატური და კანონიკური საფუძვლების გაუგონარი ნგრევა და თითქმის სრული უგულებელყოფა, მეტად მცდარი და უმართებულოა. ჩვენ უბრალოდ გაოცებული ვართ, როგორ მოახერხეს ცალკეულმა მკვლევრებმა რეფორმაციის დანახვა იმაში, რომ სამშობლოში ჩამობრძანებულმა გიორგი ათონელმა „ცხადნი და დაფარულნი უწესობანი განჰმართნა“ და „პირველად ყოვლისა აღლესა მახჳლი მხილებისაჲ მეფეთა მიმართ... რაჲთა არა ჰყიდდეს საეპის-კოპოსოთა“; ან იმის გამო, რომ მან ბაგრატ IV-ს მოუწოდა „რაჲთა არა მისდრეკ-დეს სასწორსა სიმართლისასადიდისა მიმართ, გინა მცირისა“; რომ მღვდელმთავარნი „თუალ-ღებით ჴელთ-დასხმასა არა ჰყოფდენ და უღირსთა მღდელთა არა აკურთხევდნენ, და რაჲთა ამცნებდენ... უღირსთა არა ზიარე-ბად, და რაჲთა არა შეჰკრებდენ ოქროსა და ვეცხლსა, არამედ უმეტეს ყოვლისა სწყალობდენ გლახაკთა და უღონოთა“; ხოლო მღვდლებსა და დიაკვნებს ასწავლიდა „მორჩილებასა ეპისკოპოსთა“ და „არა ვისა თუალთ-ღებით მიცე-მად“ ზიარებისა97. განა ყოველივე ამის გამო წმიდა გიორგი ათონელი უნდა მივიჩნიოთ საქართველოს ეკლესიაში რეფორმაციის სათავის დამდებად? მეფეთა მამხილებლობა ეკლესიაში ხომ ყოველთვის იყო, გიორგი ათონელამ-დეც და მას შემდეგაც. ისევე, როგორც სული წმიდის მადლით ვაჭრობის ყოველგვარი გამოვლინება (მათ შორის სიმონია) ყოველთვის იგმობოდა ეკლესიაში. არც უღირს სასულიეროთა გონივრული მხილება არის რეფორ-მაცია. ან განა სწავლება ზიარების სინანულით მიღებისათვის, უვერცხლობისა, მოწყალებისა და მორჩილებისათვის რეფორმაციაა? ეს ყოველივე გიორგი ათონელამდეც იყო ეკლესიაში და მას შემდეგაც არის. მართალია, ლუთერი და სხვა პროტესტანტი ლიდერები გამოდიოდნენ მსგავსი სოციალური მოთხოვნე-ბით, მაგრამ ისინი თავისთავად ამის გამო კი არ არიან რეფორმატორები, არამედ იმ მოდერნისტული საქმიანობისთვის, რასაც შედეგად მოჰყვა საეკლე-სიო საიდუმლოებათა და განწესებათა უარყოფა და სარწმუნოებრივი დოგმატების რღვევა. ამის მსგავსი არაფერი გიორგი ათონელს არათუ არ ჩაუდენია, არც კიუფიქრია მსგავსი ნაბიჯის გადადგმა. და საერთოდ, არანაირი რეფორმაცია არ უკავშირდება მის სახელს. × × × გიორგი ათონელს მისი თანამოღვაწენი იცნობდნენ, როგორც მართლმადიდებელი სარწმუნოების შეუორგულებელ აღმსარებელს: „არაოდეს არ მიხედენ შენ გზათა თემანელთასა“, - ვკითხულობთ ერთ-ერთი ათონელი ჰიმნოგრაფის მიერ გიორგისადმი მიმართულ შესხმაში98. თემანელთა გზა უშჯულოთა გზას აღნიშნავს. თემანი ბიბლიური ქალაქია, სადაც მკვიდრობდა უღმერთო ხალხი (იობის წიგნი 6,19)99. და მათი გზისკენ გიორგი ათონელს „აროდეს არ მიუხედავს“, ესე იგი უღმერთობის, ერესის გზას იგი არასოდეს არ დასდგომია. „აღვლე ღელე საგლოველი მახვილწვდილმან მოძღვრებითა“, - მიმართავს ზემოხსენებული ჰიმნოგრაფი გიორგის100. ღელე გლოვისა, ისევე როგორც თემანი, ბიბლიური გეოგრაფიული სახელია. ამ ღელეში დავით წინასწარმეტყველმა სძლია ფილისტიმელთა ლაშქარს (II მეფეთა წიგნი 5,17-25)101. გლოვის ღელე, როგორც ბრძოლის ველი, არის სიმბოლური სახე ამა სოფლისა. და აი, წმიდა მამამ, თავისი მართლმკვეთელობით „მახვილწვდილმა მოძღვრებითა“ აღვლო ეს ღელე და ზეციურ (მოზეიმე) ეკლესიაში აღვიდა, ვითარცა ძლევაშემოსილი მებრძოლი ქრისტესი. „ნეტარებით იქები შენ ნათესავთა ყოველთაგან - იონთა და ქართველთაგან გონიერთაგან გიორგი!“ - ვკითხულობთ ასევე ზემოხსენებულ ძეგლში102. და მართლაც, როგორც საქართველოს ეკლესიამ გამოაცხადა ქართველთა ეროვნულ წმიდანად სპარსელი რაჟდენ პირველმოწამე, ევსტათი მცხეთელი (გვირობანდაკ-ყოფილი), არაბი აბო და ნეოფიტე ურბნელი (ომარ-ყოფილი), ასევე საბერძნეთის ეკლესიამაც თავისი ეროვნული წმიდანების გვერდით დააყენა გიორგი ათონელი103, როგორც „სრული ბერძენი“, ანუ ყოვლითურთ- ყოვლადვე მართლმადიდებელი ქრისტიანი. გიორგი ათონელის ცხოვრებაში ვკითხულობთ, რომ იგი იყო „მოშურნე სარწმუნოებისაჲ მსგავსად დიდისა ელიაჲსა“. წმიდა გიორგი ათონელს ქების სიტყვები და საგალობლები მიუძღვნეს ღირსმა გიორგი დაყუდებულმა, გიორგი მცირემ, ეზრა ათონელმა და სხვა მთაწმიდელმა მოსაგრებმა. მის პატივსაცემად საგალობლები და სვინაქსარული საკითხავები შეადგინეს დომენტი კათალიკოსმა, ბესარიონ ორბელიშვილმა, ეფთვიმე ბარათაშვილმა, ალექსი მესხიშვილმა, კათალიკოსმა ანტონ ბაგრატიონმა, ნიკოლოზ თბილელმა და სხვა საეკლესიო მოღვაწეებმა. მას დიდად აფასებდა სულხან-საბა104. და არც ერთ მათგანს, მის თანამედროვე-თაგან დაწყებული (რომელნიც ახლოს იცნობდნენ მის ცხოვრებასა და მოღვაწეობას), შემდეგი დროის გაკათოლიკებული ქართველი მოღვაწეების Cათვლითაც კი, აზრად არ მოსვლია, გამოეცხადებინა გიორგი ათონელი კათოლიციზმის სათნომყოფელად და მართლმადიდებელი სარწმუნოების არამტკიცე აღმსარებლად. მოსაზრებები მისი კათოლიციზმისკენ მიდრეკი-ლების შესახებ საკმაოდ გვიან გავრცელდა. თანაც, მეცნიერული თვალსაზრი-სით, ისინი სათანადოდ დაუსაბუთებელი და ობიექტურობას მოკლებულია. ამიტომ, ჩვენ მათ ვერ შევიწყნარებთ. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ წმიდა გიორგი ათონელი ისეთივე ანტილათინი საეკლესიო მოღვაწეა, როგორც მისი პირადი მეგობარი პეტრე ანტიოქიელი პატრიარქი. თბილისი 2007w. | |
|
| |
| სულ კომენტარები: 0 | |
